Pu?apki na widza

Malarstwo przez wieki bazowa?o na kulturowych przyzwyczajeniach cz?owieka. Poprzez odpowiednie zabiegi ikonograficzne i formalne arty?ci na p?aszczy?nie p?ótna prowadzili nieustaj?c? gr? z widzem - jego zmys?ami i wra?liwo?ci?, z modelami postrzegania oraz interpretacji ?wiata. Malarze korzystali ze wszystkich dost?pnych kodów kulturowych czerpanych z filozofii, religii, nauk ?cis?ych, historii, literatury, samych sztuk wizualnych i z ?ycia codziennego. Dostarcza?y i dostarczaj? one idei, tre?ci i formy, które odzwierciedlaj? ró?ne wymiary rzeczywisto?ci. Odbicia kierowane s? do widza, którego oko - je?eli posiada on odpowiedni kapita? kulturowy - jest w stanie rozszyfrowa? przedstawienia. Obraz zatem jest oddawany widzowi do ogl?dania, konstruowania i dekonstruowania. Jednocze?nie malarstwo samo mówi o sposobach obrazowania, swoich ?ród?ach i metodach, dostarcza informacji o zastosowaniach obrazu i jego wykorzystywaniu. Jest ?rodkiem manipulacji i miejscem, w którym sama manipulacja mo?e zosta? odkryta.

To pole gry z widzem, jego zmys?ami, wra?liwo?ci? i przyzwyczajeniami w sposobach odbioru sztuki. Patrz?c na obraz nigdy nie mo?emy by? pewni, na ile nasze postrzeganie rzeczywisto?ci zosta?o zaprogramowane, a na ile my kreujemy je przez odbiór.

W tym kontek?cie prace trójki nominowanych przez nas w Konkursie im. Eugeniusza Gepperta artystów to nieomal klasyczne malarstwo. W ich pracach widoczne s? ideowe, ikonograficzne i formalne nawi?zania do tej tradycyjnej techniki.

Zorka Wollny w wideo Squash (2005) przedstawi?a cztery zamkni?te za szklan? szyb? dziewczyny, uczestnicz?ce w grze wynalezionej przez wi??niów dla wi??niów. Niczym gracje poruszaj? si? one w zamkni?tej przestrzeni, w której linie podzia?u nasuwaj? skojarzenia z malarstwem neoplastycznym Mondriana. Wojerystyczna satysfakcja dostarczana przez artystk? ujawnia charakter obrazu, poprzez który ogl?daj?cy i ogl?dany staj? si? wi??niami spojrzenia. Esej Muzeum ujawniaj?cy zachowania widzów w obliczu sztuki pokazuje, w jaki sposób patrzenie wp?ywa na cia?o. To studium gestów przypomina siedemnastowieczne obrazy przedstawiaj?ce kolekcjonerów w galerii i ich ukrywaj?ce niezrozumienie, brak zainteresowania lub zachwyt pozy charakterystyczne dla epoki, w której spontaniczne reakcje by?y nieop?acalne. U?o?ona przez artystk? partytura na gesty odegrana w Muzeum przez grup? performerów, ujawni?a spektakl, jakim jest odbiór sztuki. Lady Jane z kolei, to zestaw krótkich, jakby wyrwanych z pami?ci, obrazów i d?wi?ków przywo?uj?cych podró? m?odej dziewczyny do odleg?ego kraju. Romantyczna odyseja wynikaj?ca z t?sknoty za ch?opcem znanym tylko z listów, to studium niekontrolowanych, pe?nych emocji zachowa?. W kontek?cie akademickich gestów w Muzeum esej ten jest niczym impresjonistyczny zapis ulotnych chwil.


Szukanie realnego, ujawnianie pozorów dostarczanych nam przez obrazy jest charakterystyczne dla prac Wojtka Doroszuka. Wideo Picnic to przedstawienie grupy obcokrajowców, którzy na ?onie natury spo?ywaj? wspólnie posi?ek. W odrealnionej atmosferze prowadz? wystudiowany „spontaniczny” dialog w niezrozumia?ym dla nich j?zyku polskim. Pozorno?? i absurdalno?? zdarzenia pot?gowana jest przez nastrojow? muzyk?, rytm zmieniaj?cych si? powoli scen, opracowanie cyfrowe obrazu. Oniryczna projekcja przypomina atmosfer? filmy surrealistów, a odwo?anie si? do tradycyjnych przedstawie? wspólnego biesiadowania sprawia, ?e jeste?my sk?onni uwierzy?, i? pomi?dzy podgl?danymi przez nas osobami panuje doskona?e porozumienie. Pozorno?? komunikacji i fa?szowanie rzeczywisto?ci widoczne jest tak?e w pocztówkach z Istambu?u , na których widzimy romantyczne, wyestetyzowane weduty wstydliwych miejsc miasta. Poprzez manierystyczne skontrastowanie doskona?ej formy z niedoskona?? tre?ci? artysta ujawni? powierzchown? fascynacj? orientem jako europejskim ideologicznym konstruktem.

Dotkni?ciem realnego, przekroczeniem sztuczno?ci, a mo?e w?a?nie na ni? wskazaniem, jest film The Dissection Theatre pokazuj?cy przygotowanie cia?a zmar?ej do pogrzebu. Ekstremalne do?wiadczenie przekroczenia tabu, ale za po?rednictwem pozornie „obiektywnej” kamery, przedstawione w estetycznie doskona?ej formie chroni artyst? i widza przed szokiem. Zabieg ten wspomagaj? odwo?ania do racjonalnej sztuki renesansowej: malarstwa Andrea Mantegni, Leonarda da Vinci i Micha?a Anio?a.

Obrazy nie mog? jednak ogranicza? naszej fantazji. W systemie widzialno?ci, gdzie istniej? zakazy i nakazy, wielkim zagro?eniem jest nieobliczalna, nie daj?ca si? kontrolowa? zmys?owo??. Monika Szwed w swoich pracach na papierze odwo?uje si? do wymy?lonej przez siebie ikonografii inspirowanej grafik? dla dzieci z pocz?tków XX wieku. Bohaterowie cyklu przedstawieni zostali w zasugerowanych delikatnym rysunkiem modernistycznych wn?trzach. Postacie nie robi? nic szczególnego, po prostu trwaj? w zawieszeniu obok siebie. Pustka wype?niaj?ca prace Szwed, podobnie jak w japo?skiej grafice, pe?ni funkcj? klucza otwieraj?cego pole interpretacji. Tworzone przez ni? surrealistyczno-geometryczne kompozycje czekaj? na wype?nienie ich wyobra?ni?. Ale równie dobrze ogl?daj?cy mo?e nie robi? nic, tylko patrze? tak, jak patrz? na nas bohaterowie jej realizacji czy g?ówny bohater jednego z poprzednich cykli: zamro?ona obrazem lalka Charlie.

Dominik Kury?ek (1979) – kurator, krytyk i historyk sztuki. Pracuje w Dziale Nowoczesnego Polskiego Malarstwa i Rze?by w Muzeum Narodowym w Krakowie. Autor licznych tekstów po?wi?conych sztuce wspó?czesnej oraz hase? w tomie Tekstylia bis (Kraków 2006). Cz?onek AICA i Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Interesuje si? tym, czego w sztuce nie ma albo co niewidzialne oraz dyskursywnym prze-pisywaniem historii sztuki. Mieszka w Krakowie.

Ewa Ma?gorzata Tatar (1981) – kuratorka, krytyczka i historyczka sztuki. Redaktorka dzia?u sztuka w pismach „Ha!art” i „Panoptikum” oraz w tomie Tekstylia bis (Kraków 2006). Wspó?redaktorka (z R. Dziadkiewiczem) antologii Imhibition (Kraków 2006). Autorka licznych tekstów po?wi?conych sztuce wspó?czesnej. Cz?onkini AICA i SHS. Zajmuje si? feministycznym prze-pisywaniem (historii) sztuki oraz dyskursywnymi praktykami krytyczno-kuratorskimi. Mieszka w Krakowie.

Od 2003 roku pracuj? w duecie. Wspólnie zrealizowali m.in. projekt Przewodnik (MNK 2005-7), wystawy: Wied?ma Ple-Ple (Galeria DLA, Toru? 2006), Sacer (Otwarta Pracownia, Kraków 2006), ?adnie? O ?adnym… (M?yn nr 2 „Ziarno”, Kraków 2004), Grzegorz Sztwiertnia. Teatr i Film (d. Fabryka Schindlera „Emalia”, Kraków 2004). Segreguj? odpady, je?d?? na rowerach i maj? kotk? Królewn?.